Ülkemiz, binlerce yıl boyunca pek çok medeniyet, devlet ve imparatorluğa ev sahipliği yapmıştır.
Bu nedenle topraklarımızda bu medeniyetlerden geriye kalan sayısız tarihi eser ve hazine bulunmaktadır.
Söz konusu eserler ve hazineler, her dönemde insanların ilgisini çekmiş, pek çok kişiyi define aramaya yönlendirmiştir. Ancak, izinsiz yapılan define arama faaliyetleri mevcut hukuki düzenlemelere göre suç teşkil etmektedir.
Bu yazıda define aramanın hangi durumlarda suç oluşturduğuna ve yasal sınırlarına değineceğiz.
Yasal Olarak Define Arama Süreci
Define aramak isteyen kişilerin ilgili bölgenin mülki idare amirine (valilik veya kaymakamlık) dilekçe ile başvuruda bulunarak ruhsat alması gerekmektedir.
Bu başvuruda yer alması gereken bilgiler şunlardır:
Define arama amacı ve maksadı açıkça belirtilmelidir.
Define araması yapılacak yerin adresi, tapu bilgileri (parsel ve ada numarası gibi), tapulu ya da tapusuz olduğu bilgisi, kime ait olduğu gibi detaylar dilekçede yer almalıdır.
Define araması yapılacak yerin net fotoğrafları, İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü tarafından onaylanmış kroki ve haritası dilekçeye eklenmelidir.
Eğer define araması özel mülke ait bir arazide yapılacaksa, arazi sahibinden noter onaylı muvafakatname alınmalıdır.
Yönetmelik gereği define araması yapılacak alan 100 metrekareyi geçemez.
Mülki amir, define araması yapılacak yerin uygunluğunu belirlemek için en yakın müze müdürlüğüne başvurur. Müze müdürlüğü tarafından uygun görüldüğü takdirde ruhsat düzenlenir.
Bu ruhsat bir yıl süreyle geçerlidir ve arama çalışmaları en fazla bir ay süreyle aralıksız devam edebilir.
Define arama sırasında bulunan bir eser, kültür ve tabiat varlıklarına ait ise arama çalışmaları derhal durdurulmalı ve durum ilgili bakanlığa bildirilmelidir.
Bu durumda, define arayıcısı herhangi bir hak talep edemez.
Eğer bulunan define, Maliye ve Gümrük Bakanlığı tarafından yapılan değerlendirme sonucunda hazineye ait bir yerde bulunmuşsa, değerinin %50’si define arayıcısına verilir.
Özel mülke ait bir arazide bulunmuşsa, %40’ı define arayıcısına, %10’u ise arazi sahibine verilir.
İzinsiz Define Aramanın Cezası
2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre izinsiz define arama suçunun cezaları şu şekilde belirtilmiştir:
İzinsiz kazı veya sondaj yapma: Kültür varlıklarını bulmak amacıyla izinsiz kazı veya sondaj yapan kişiler, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak kazı veya sondajın yapıldığı yerin sit alanı veya korunması gerekli başka bir yer olmaması durumunda cezada üçte bir oranında indirim yapılır.
İzinsiz define araştırma: İzinsiz define arayan kişiler, 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Eğer bu fiiller, kültür varlıklarını yurt dışına kaçırma amacıyla veya kültür varlıklarının korunmasında görevli kişiler tarafından işlenirse, ceza iki katına kadar artırılabilir.
Kendi rızasıyla teslim etme: Kişi, izinsiz arama sırasında bulduğu kültür varlıklarını, soruşturma başlamadan önce mahalli mülki amire teslim ederse, mahkemece verilecek cezada üçte iki oranında indirim yapılabilir.
Suça yardım edenlerin ifşa edilmesi: Kişi, izinsiz define arama için gerekli cihazları temin etmesine neden olan kişilerin kimliklerini açıklayıp yakalanmalarını sağlarsa, mahkeme cezada indirim yapabilir veya ceza vermeyebilir.
Özetleyecek olursak
Ülkemizin binlerce yıllık tarihi, sayısız değerli hazine ve kültür varlığına ev sahipliği yapmaktadır. Ancak, mevcut hukuki düzenlemelere göre izinsiz define arama suç teşkil etmektedir.
Hapis cezalarıyla karşılaşmamak için 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun doğru bir şekilde anlaşılması ve Define Arama Yönetmeliği’ne uygun hareket edilmesi gerekmektedir.
Yasal olarak define arama faaliyetleri gerçekleştirmek veya izinsiz arama nedeniyle maruz kalınabilecek hukuki yaptırımları önlemek için alanında uzman bir avukattan yardım almanızı tavsiye ederiz.